Projektligji i burimeve të rinovueshme në Shqipëri duhet të mbështesë prodhuesit e vegjël dhe të mos stimulojë më hidrocentralet
Projektligji i ri i Shqipërisë për burimet e rinovueshme sjell ndryshime të shumëpritura si: objektivi për ngrohjen diellore të ujit, por është një projektligj shumë i paqartë në pikat vendimtare si qëndrueshmëria, impiantet e vogla, pompat e nxehtësisë dhe panelet diellore në çati. Tërheqja e investitorëve të mëdhenj është e rëndësishme, por a po neglizhohen prodhuesit e vegjël në këtë mënyrë?
Pas vitesh të ofrimit të stimujve për burimet e rinovueshme për hidrocentralet, në vitin 2017 Shqipëria ndryshoi legjislacionin e saj për të futur një sistem ankandesh dhe prime dhe për të zgjeruar mbështetjen për teknologjitë e tjera. Tani po përditëson legjislacionin e saj dhe së fundmi ka mbajtur një konsultim publik për një projektligj të ri për energjinë e rinovueshme.
Komente per projekligjin e burimeve te rinovueshme 14.10.2022 
( Projektligji mbi te cilin jane bere komentet)
Drafti përmban disa risi të shumëpritira të tilla si një objektiv për ngrohësit diellorë të ujit, por lë shumë detaje të paqarta, veçanërisht mbi zgjedhjen e teknologjisë dhe rolin e familjeve dhe bizneseve të vogla në tranzicionin e energjisë.
Koha për të ndaluar mbështetjen e hidrocentraleve të cenueshme nga klima
Është e kuptueshme që projektligji synon të lërë fleksibilitet për rregullimin e skemës, por do të ishte e përshtatshme që në këtë fazë të përjashtohej hidroenergjia nga marrja e stimujve për energjinë e rinovueshme. Shqipëria është shumë e varur nga hidrocentralet të cilat janë të cënueshme nga klima (Shqipëria prodhon pothuajse 100% të energjisë elektrike të prodhuar në vend nga Hidrocentralet), megjithatë Shqipëria vazhdon të mbetet një vend i varur nga importet. Pavarësisht shtimit të më shumë se 600 MW në hidrocentralet e mëdha në dekadën e fundit, prodhimi mesatar midis 2010 dhe 2020 mezi u rrit për shkak të reshjeve gjithnjë e më të paparashikueshme.
Burimi: International Energy Agency
Për vite me radhë, skema mbështetëse në Shqipëri ka favorizyuar hidrocentralet. Sipas të dhënave nga Enti Rregullator i Energjisë (fq.123), në vitin 2021, konsumatorët shqiptarë të energjisë elektrike kanë paguar më shumë se 118 milionë euro për prodhuesit e vegjël të hidrocentraleve dhe 19 milionë euro më shumë sipas një marrëveshjeje për blerjen e energjisë për hidrocentralin e madh të Ashtës. Kjo mund të duket e pa rëndësishme në krahasim me skemat e stimujve të Evropës Perëndimore, por është një shumë masive për një vend si Shqipëria. Prandaj është koha për të korrigjuar balancën dhe për të parandaluar shpenzimin e më shumë parave publike për mbështetjen e hidrocentraleve të cënueshme nga klima, ndërkohë që pompat diellore, era, izolimi i banesave vazhdojnë të mos vlerësohen mjaftueshëm
A duhet që hidrocentralet e vegjël të konkurrojnë në ankande?
Që nga viti 2014, udhëzimet e BE-së për ndihmën shtetërore për sektorët e energjisë dhe mjedisit kanë përcaktuar nevojën për të kaluar në një sistem stimujsh më konkurrues dhe me kosto efektive për burimet e rinovueshme, bazuar në ankande për të vendosur çmimet më të ulëta të mundshme të mbështetjes. Energjia elektrike më pas shitet në treg dhe kur çmimi i fituar nuk arrin çmimin e ofertës, prodhuesi merr një pagesë nga operatori i energjisë së rinovueshme për të kompensuar diferencën. Vetëm impiantet e vogla përjashtohen nga kjo qasje, pasi është joreale që ato të konkurrojnë në ankande, kështu që ata mund të vazhdojnë të përfitojnë nga skemat e tarifave nxitëse ku operatori i energjisë së rinovueshme blen të gjithë energjinë e tyre elektrike me një çmim të caktuar paraprakisht për një periudhë të caktuar kohore (12-15 vjet në Ballkanin Perëndimor).
Si nënshkruese e Traktatit të Komunitetit të Energjisë, edhe Shqipëria duhet të respektojë këto rregulla. Megjithatë, projektligji për burimet e rinovueshme nuk duket se bën dallimin midis impianteve të vogla dhe të mëdha. Nuk thotë nëse impiantet nën një kapacitet të caktuar përjashtohen nga pjesëmarrja në një proces konkurrues.
Në BE, pragu midis impianteve të vogla apo të mëdha është 1 MW sipas Udhëzimeve të Ndihmës Shtetërore për Klimën, Energjinë dhe Mjedisin (CEEAG), me përjashtim të atyre që janë në pronësi të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme. Nuk është e qartë nëse Shqipëria po planifikon të përjashtojë nga pjesëmarrja në ankande impiantet nën këtë prag apo të krijojë ankande speciale për to. Nëse nuk planifikohen ankande të veçanta, nuk është e qartë se çfarë masash do të merren për të siguruar që prodhuesit e vegjël të mund të përfitojnë nga skemat mbështetëse. Ndoshta pritet që ata të bëhen konsumatorë me faturim neto dhe të mos marrin fare mbështetje për çmimin?
Heqja e tarifave nxitëse duhet të jetë më e qartë
Në mënyrë që një sistem premium të funksionojë siç duhet, nevojitet një treg funksional i energjisë elektrike. Shqipëria nuk e ka ende këtë, ndaj po ndërmerr një hap të përkohshëm për ruajtjen e tarifave nxitëse edhe për impiantet më të mëdha deri në vendosjen e tregut të ditës në vijim, por me ndryshimin e rëndësishëm se çmimi që do t'u paguhet prodhuesve do të vendoset nëpërmjet ankandeve.
Ideja është që sapo tregu i një dite në vijim të bëhet funksional, marrëveshjet e blerjes së energjisë elektrike do të shndërrohen në Kontrata për Diferencë dhe skema e tarifave nxitëse do të bëhet një skemë premium. Kjo mund të jetë e pranueshme për momentin, por projektligji nuk bën dallim të qartë midis skemës së përkohshme dhe skemës së ardhshme. Ndryshe nga CEEAG i BE-së, ai nuk ndalon kontratat e furnizimit për impiante mbi një kapacitet të caktuar, edhe kur tregu i ditës përpara është funksional. Sipas paragrafit 123 dhe shenimin 70 të CEEAG, pragu është tani 400 kW, duke u ulur në 250 kW deri në vitin 2026, kështu që impiantet më të mëdha se kjo nuk duhet të lejohen të marrin tarifa nxitëse pasi tregu i ditës në vazhdim të funksionojë dhe të funksionojë.
Qasja e vazhdimit me tarifat nxitëse të vendosura në mënyrë konkurruese edhe për impiantet më të mëdha dhe më pas konvertimi i tyre në Kontrata për Diferencë mund të jetë i pranueshëm në afat të shkurtër, por vetëm nëse përcaktohen afate të qarta. Nëse një treg funksional i ditës në vijim nuk është krijuar në një ose dy vjet, kjo skemë e re duhet të rishikohet gjithsesi për të kontrolluar koston dhe efektivitetin e saj. Duhet gjithashtu të ketë një detyrim të qartë për të vendosur çmimin e tarifave nxitëse nëpërmjet një procesi konkurrues, të paktën për impiantet mbi pragun - dhe madje edhe atëherë, pyetja mbetet nëse impiantet nën pragun mund të marrin tarifa nxitëse dhe nëse po, si?
A po shkohet në rrugën e gabuar për bioenergjinë?
Projektligji detyron furnizuesit e karburanteve të sigurojnë që Shqipëria të përmbushë objektivin për energjinë e rinovueshme në transport. Megjithatë, ndërsa biokarburantet në transport ishin pjesë e objektivave të BE-së për vitin 2020, kjo politikë ka rezultuar të jetë kundërproduktive. Rritja e kërkesës për biokarburantet me bazë ushqimore kërkon më shumë tokë bujqësore. Meqenëse pjesa më e madhe e tokës bujqësore tashmë po përdoret botërisht, duhen gjetur zona të reja, gjë që çon në shpyllëzim, duke çliruar tonelata gaze serrë. Në disa raste, këto emetime janë aq të larta sa që disa biokarburanteve çojnë në emetime më të larta të gazeve serrë sesa karburantet fosile që zëvendësojnë, kur merret parasysh i gjithë cikli i jetës së impianteve. Ky është rasti për bionaftën e bërë nga vajra bimore, vaji i palmës, soja dhe luledielli. Prandaj, Direktiva e BE-së e vitit 2018 për energjinë e rinovueshme kufizon biokarburantet me bazë kulture në nivelet e përdorura nga çdo shtet anëtar i BE-së në vitin 2020 – një ngrirje de facto. BE-ja gjithashtu do të heqë dorë nga biokarburantet me rrezik të lartë të shpyllëzimit deri në vitin 2030. Direktiva e BE-së për energjinë e rinovueshme aktualisht është sërish në rishikim, prandaj situata ka të ngjarë të ndryshojë edhe më tej. Prandaj, në vend që të përsërisë gabimet e BE-së, Shqipëria duhet të ndjekë elektrifikimin e transportit si dhe përmirësimin e transportit të saj publik, gjë që do të ndihmonte në uljen e kërkesës nga automjetet individuale. Ndjekja e biokarburanteve si një alternativë ndaj produkteve të naftës për transport nuk është e këshillueshme për momentin. Po kështu projektligji është i paqartë për rolin e biomasës. Së paku, Shqipëria është e detyruar të ndjekë kriteret e qëndrueshmërisë së bioenergjisë nga Direktiva e Energjisë së Rinovueshme 2018. Megjithatë, këto kritikohen gjerësisht se nuk janë mjaft të rrepta, si vijim Shqipëria duhet të përdorë përvojat e veta për të vendosur kritere më efektive.
Nevojitet mbështetje për pompat e nxehtësisë dhe solarin në çati është e nevojshme
Duke pasur parasysh përdorimin e gjerë të energjisë elektrike për ngrohje në Shqipëri, instalimi i pompave efikase të nxehtësisë do të përdorte shumë më mirë energjinë elektrike. Kombinimi i me energjinë diellore në çati në Shqipërinë do të ndikonte në drejtimin drejt e drejt një sistemi energjie të rinovueshme të sigurt për të ardhmen. Megjithatë, projektligji është i paqartë mbi rolin që pritet të luajnë pompat e nxehtësisë dhe dielli në çati dhe nëse do të ketë ndonjë mekanizëm mbështetës për instalimin e tyre. Përveç projekt objektivit për ngrohjen diellore të ujit, ligji nevojitet të vendosi objektiva për pompat e nxehtësisë dhe konsumatorët.
Fushata Save the Blue Heart of Europe synon të mbrojë lumenjtë më të vlefshëm në Ballkan nga ndërtimi i hidrocentraleve. Fushata koordinohet nga OJQ-të Riverëatch dhe EuroNatur dhe po drejtohet së bashku me organizata partnere nga Ballkani.
Pippa Gallop Udhëheqës i Zonës Strategjike - Këshilltar për Energjinë për Biodiversitetin dhe Financat/Evropa Juglindore CEE Bankwatch
Qendra EDEN
Një vizitë studimore 3-ditore u mbajt në jug të Shqipërisë në datat 16-18 qershor 2022, me pjesëmarrjen e fermerëve, bizneseve, dhe aktorëve të tjerë vendorë të turizmit dhe mjedisit nga Kosova dhe Shqipëria.
Aksioni i pastrimit “Përpjekje e përbashkët – Për një qytet më të pastër!” u zhvillua në Bashkinë Has në datë 26 maj 2022. Gjatë aksionit të pastrimit u identitikuan venddepozitimet e ligjshme dhe të paligjshme, u vendosën tabelave informuese sinjalizuese për banorët se në cilat zona është e lejuar hedhja e mbetjeve dhe në cilat zona jo, u promovuan kontenierët e blerë nga Bashkia në kuadër të projekti, si dhe u pastruan disa akse rruge problematike për mbetjet.
ndërgjegjësimi dhe zbatimi ka marrë një hov të ri.
pranishmit e plotësuan diskutimin duke identifikuar disa nga nismat e Bashkisë si ndarja e mbetjeve, planet për transportin elektrik urban, sipërmarrjet e gjelbërta etj.