Highlights from the Regional Conference “Green Economy and Sustainable Development”

On the 27th-28th of May 2021, EDEN Center held the regional conference “Green Economy and Sustainable Development” via the Zoom platform, organised as a set of diverse sessions, with interesting panellists and speakers from the region.

The purpose of the conference was to provide a space for interaction and to provide a space for interaction and to share knowledge, good practices and vision to enhance CSOs involvement in the transition to a green economy; to foster networking of actors, CSOs and youngsters to improve the environment and mechanisms for state-civil dialogue at all levels; to build bridges of future initiatives for the green shift of the region; and to raise public awareness about the importance of environment protection, green economy, green entrepreneurship and sustainable development.

On two days, the regional conference was attended by more than +93 participants from the Western Balkan countries, where more than +30 panellists joined the panels of discussions, where their standpoints and insights based on their experience and work were shared with the others.

The first day of the regional conference was focused on the integration of green economy principles into the policy-making, governing, and profit sector for the sustainable development of the region.

The conference was opened with the welcoming remarks of Mrs Ornela Cuci, Deputy Minister, Ministry of Environment and Tourism, who stressed the importance of environmental institutions synergy among Western Balkan country in the function of sustainable development of the region. The welcoming remark of Mrs Cuci was followed with the welcoming remark of Mr Edvin Pacara, Programme Officer, environment, Climate and energy, at the Delegation of the European Union to Albania, who emphasized that the Green Agenda will allow Western Balkan countries to embark on the green transition at the same time and build capacities for an economy model based on green and circular economy principles.

In the following of welcoming remarks, the 1st session “Western Balkan Green Agenda – The new perspective of Green Economy in the Region” took the spotlight, with a panel of discussion composed of key stakeholders engaged in local and international level of green and environmental policy-making, such as representatives from CAN Europe, European Environmental Buro (EEB), WWF Adria, CEE Bankwatch, FORS Montenegro. During the first panel, the points that were addressed were – the opportunities and challenges of the EU-funded Green Agenda for the Western Balkan and the importance of acting collectively with joint efforts.

The 2nd session of the conference “Circular Economy – the business green shift, challenges and opportunities” was thoroughly focused on the profit sector, with a different narrative and context. At the beginning of this session, an overview of business models that applies Circular Economy principles to the country, followed by a panel of discussion with role-model cases, who integrate green principles into their business. The main outcomes that were discussed among the panellists were the advantages that their business have gained by integrating green principles, in terms of social, environmental and economic aspects.

The 3rd session of the conference “Sustainable Development at the local level – Governing with green economy principles” headed the discussion on the meaningful role that the local governance plays in promoting the green economy and which are the opportunities to enhance their role in this process. The panel of discussion was shared with key experts in the country. During the discussion, the points that were stressed by the panellists was the lack of capacities on H&R, infrastructures and policies (incentives)

The 2nd day of the regional conference was focused on the “Youth and CSOs engagement for the green shift in the Balkans”.

The 1st session of the second day “Environmental CSOs networking for a sustainable region” opened on the 2nd of the conference. The panel was composed of key national and regional environmental CSOs networks who shared their insights based on their experience on how the synergy among CSOs influence environmental policy-making and the promotion of green economic models. The panel also collectively emphasized the impact that coordinated actions could bring, by demonstrating it with different cases of their network portfolio.

In the following, the 2nd session “Youth networking for Green Economy in the Balkans” brought youth experts focused on sustainable development and green economy, youth workers and youth environmental activists involved in empowering youth of the region with green skills and knowledge. The panellists interacted and shared their perspective on youth involvement and role in promoting sustainable development.

And last but not at least, the conference was closed with the “Youth leading for sustainable development policies and actions” session, composed of Young European Ambassadors (YEA) from 5 different Western Balkan countries. In this session, YEA shared their vision for the Balkan in 2050 and they addressed their message to the decision-makers. Besides, in this session, other issues were elaborated, such as – the opportunities that Green Agenda offer to young people to turn environmental challenges into opportunities, the lack of environmental intergenerational decision-making and vision on long-term.
In the end, the conference was closed with closing remarks of Mrs Ermelinda Mahmutaj, Executive Director, EDEN Center.

The agenda of the regional conference can be found here and more information for the invited panellists can be found here

Watch the recorded videos of the online conference at the zoom platform through EDEN center facebook page

1. 1st day, 27 May: (a) https://www.facebook.com/watch/live/?v=296410982192829&ref=watch_permalink; (b) https://www.facebook.com/watch/live/?v=312621110356336&ref=watch_permalink
2. 2nd day, 28 May: https://www.facebook.com/watch/live/?v=318229456335612&ref=watch_permalink

This activity came as part of the “Green Economy for an Advanced Region” project, funded by the European Union and implemented by FORS Montenegro in partnership with EDEN centre from Albania, SMART Kolektiv from Serbia, Centre for support and development from B&H, EKO Svest from Macedonia and Association Slap from Croatia.

The 5th of May is a very important day for Drini River. Drini length is about 335 km and 285 km of it passes through Albania and is the longest river of this country. The 5th of May 2021 was a special date because it marks the 10th anniversary of the signing of the “Memorandum of Understanding” for the management of Drini River (DRIN CORDA) supported by the project Drin, GEF.
EDEN Center chose to celebrate this day in the Shkodra region. In the framework of the project "Drini - Support for life and nature", the EDEN Center started the celebrations in Mjeda area with the students of the School "Hajmel". The students participated in an outdoor guide to get acquainted with the values of Drini’s ecosystem with nature. Environmental games accompanied the activity where students gave messages about Drini, such as: Drini is a source of energy, Drini plays an important role for the development of tourism, Drini helps agriculture, Drini has a very beautiful landscape and wildlife.

The celebrations for the day "Music, Nature and Interaction" continued in the afternoon in the square in front of the Municipality of Shkodra, with an exhibition of 26 photographs. Environmentalists sent their photos capturing the beauty of Drini River, which EDEN Center displayed at the event. A discussion panel was held with representatives of civil society organizations, representatives of the Drin - Buna Water Basin Council and the Drin - Buna Water Basin Administration Office.

Among the issues discussed was the lack of awareness of the residents to protect Drini River. There was a need for continuous awareness campaigns with young people, tourists, etc., so we can protect Drini River. Waste was one of the most delicate topics that negatively affects the Drin River. Government institutions need to strengthen field inspections, and the responsible government institutions themselves need to strengthen cooperation between them in order to have more monitoring activities and better water basin management. The event was accompanied by the sounds of music by young musicians to invite the citizens of Shkodra to the event.
EDEN Center for this activity distributed to the attendees hand-made textile shopping bags, hand bracelets with a message for Drini, made of textile from recycled materials by the local tailors of Vau i Dejes, postcards with photos from Drini to send to relatives,button pins with species of representative animals and plants of the water basin.

We thank the Municipality of Shkodra for their cooperation, the civil society organizations and government institutions that joined the activity and engaged in the discussion panel "Let's talk about Drini River", nature lovers who sent us photos to present in the exhibition of the activity, the School "Hajmel", volunteers of the EDEN center, the Naturalists, and all the citizens who joined the celebrations with us for Drini Day.The activities were supported by the Global Environment Facility (GEF) and the facilitation program of the project entitled “Enabling Cross-Border Cooperation and Integrated Water Resources Management in the Extended Drin River Basin” (Drin Project) implemented by the United Nations Development Program (UNDP) and is executed by the Global Water Partnership (GWP) through GWP-Mediterranean (GWP-Med).

The photos of the events organised on 5th May can be found on EDEN facebook page thorugh this link

Pavarësisht nëse ajri që thithim po përkeqësohet në mënyrë progresive, ose ne jemi thjesht më të vetëdijshëm për të falë aplikacioneve të njohura për celularë dhe fushatave të aktivistëve, presioni i publikut mbetet një faktor thelbësor në përmirësimin e sistemit të monitorimit dhe përmbushjen e të drejtës së dikujt për t'u informuar në lidhje me nivelet e ndotjes.

Jo më larg se sa dhjetë vjet më parë, të dhënat mbi ndotjen e ajrit i viheshin në dispozicion vetëm shkencëtarëve dhe institucioneve të shëndetit publik. Ne të tjerët, vetëm mund të hamendësonim nëse po shikonim mjegullën e zakonshme apo një re smogu dhe pluhuri të imët. Të vetmit njerëz që u ankuan për këtë ishin pacientët me sëmundje kronike të mushkërive dhe banorët e qendrave kryesore industriale dhe atyre minierare. Këta të fundit shpesh mund të shihnin dhe nuhasnin ndotjen dhe të vinin re shtresat e blozës në automjete dhe bimët e kopshteve të tyre.

Ndërtimi i stacioneve të monitorimit të ndotjes filloi ndërkohë; megjithatë, të dhënat nuk u bënë publike dhe të kuptueshme menjëherë. Sot, disa programe televizive shfaqin edhe indeksin e cilësisë së ajrit, megjithëse kjo përfshin vetëm kryeqytetet dhe qytetet e mëdha. Kjo rrallë aplikohet për hapësirat publike.

Stacionet më të sofistikuara të matjes në Ballkanin Perëndimor, menaxhohen nga ministritë përkatëse të mjedisit dhe institucionet e tjera nën vartësinë e tyre. Në një formë të thjeshtuar, niveli i përgjithshëm i ndotjes kategorizohet sipas ngjyrave - ka pesë ose gjashtë prej tyre, në varësi të metodologjisë.

Kategoria që përmban treguesin e përgjithshëm përcaktohet nga ndotësi më dominues. Për shembull, nëse përqendrimi i dioksidit të squfurit është një rrezik i një niveli vjollcë për shëndetin, treguesi i përgjithshëm do të arrijë kategorinë vjollcë edhe kur të gjitha substancat e tjera janë jeshile.

Vitet e fundit, qytetarët gjithnjë e më shumë po blejnë pajisje personale, të thjeshta për matjen e ndotjes së ajrit. Pastruesit e ajrit nëpër shtëpia janë gjithashtu popullor. Zakonisht ata masin edhe nivelet e lëndës së dëmshme.

Detyrimi ligjor

Qeveria dhe pushteti lokal, i detyron ligji që të monitorojnë ndotjen e ajrit, të informojnë qytetarët për rezultatet e monitorimit dhe të krijojnë plane dhe të zbatojnë masa për përmirësimin e tij kur tejkalohen nivelet e lejuara. Përkundër avancimeve të rëndësishme që ndodhën që nga krijimi i stacioneve të monitorimit të cilësisë së ajrit dhe sistemeve që mbajnë publikun të informuar në shtetet e rajonit, cilësia dhe sasia e të dhënave nuk kanë arritur nivele të kënaqshme, dhe rezultatet zyrtare duhet të jenë shumë më të disponueshme dhe më të qarta.

Nëse nuk do të ishin faqet e njohura të internetit dhe aplikacionet e celularëve, që ofrojnë të dhëna në kohë reale nga shumica e stacioneve në botë, banorët e shumë qyteteve do të duhet të mbështeteshin në informacionin e faqeve të internetit të institucioneve lokale. Ato janë shpesh të vonuara dhe nuk paraqiten në një mënyrë lehtësisht të kuptueshme.

Për më tepër, shumë zona, përfshirë ato urbane, duhet të mbulohen nga stacionet e monitorimit dhe ato ekzistuese nuk kanë matës për të gjithë komponentët që ndosin mjedisin. Banorët e zonave ku popullsia është e ulët dhe njerëzit pa qasje në internet, mbahen kryesisht në “errësirë” përsa i përket informacionit. Nëse ata do kishin  informacion mbi ambientin e jashtëm, d.m.th. që ndotja e ajrit në mjedis është duke arritur nivele të rrezikshme, ata mund të kufizojnë aktivitetet e tyre në natyrë dhe t'i mbajnë dritaret e tyre të mbyllura derisa të përmirësohet situata, siç rekomandohet në situata të tilla.

Qytetarët kanë të drejtë të informohen për nivelet e ndotjes së ajrit dhe të njoftohen për çdo ndryshim që ndodh. Institucionet vendore dhe shtetërore duhet të informojnë qytetarët në kohë reale, njësoj si në rastin kur ulet cilësia e ujit në sistemin e furnizimit, apo kur rritet përqendrimi i alergjenëve në ajër ose rrezatimi ultraviolet diellor.

Mund të bëjmë një krahasim tjetër, përkatësisht me paralajmërimet për motin ekstrem ose ndërprerjet e energjisë elektrike. Kushtet e motit ndikojnë gjithashtu në përqendrimet e ndotësve të ajrit, megjithatë institucionet kompetente në Ballkanin Perëndimor ende nuk arrijnë të publikojnë parashikimet për cilësinë e ajrit.

Boshllëqet e sistemit

Sipas gjetjeve nga Komisioni Europian^[1], ne kemi më pak të dhëna në dispozicion në lidhje me nivelet e grimcave të ngurta në kategorinë PM 2.5 (me diamtëri 2.5 mikrometra dhe më të vogla), duke pasur parasysh që shumë stacione ose nuk i masin fare ose e bëjnë këtë me ndërprerje. Ky është një nga ndotësit më të rrezikshëm - pluhuri më i imët, i padukshëm që depërton në trup, madje edhe përmes lëkurës.

Aty mungojnë analizat kimike të cilat do të përcaktonin burimin dhe nivelet e grimcave dytësore të ajrit. Pra, stacionet e monitorimit nuk mund të përcaktojnë origjinën e grimcave, dhe disa lloje të PM nuk arrijnë atmosferën direkt nga djegia, por janë rezultat i reaksioneve kimike të ndotësve të tjerë. Institucioneve përgjegjëse për monitorimin e ajrit u mungojnë burimet e mjaftueshme financiare dhe njerëzore, siç thuhet në raportet e Bankës Botërore përkatësisht për Maqedoninë e Veriut^[2], Bosnje-Hercegovinën^[3] dhe Kosovën^[4].

Vlefshmëria e të dhënave, si në raportet kombëtare, ashtu edhe në ato të paraqitura në Agjencinë Europiane të Mjedisit (ZEE) ndryshon në bazë të lokacioneve dhe vende të ndryshme. Rezultatet e matjes orë pas ore janë kriteret kryesore. Standardet europiane kërkojnë një disponueshmëri vjetore te nivelit 90% të të dhënave; megjithatë, regjistri gjithashtu përmban të dhëna nga stacionet matëse që arrijnë deri në 75%.

Komisioni Europian deklaron se numri i stacioneve që dërgojnë të dhëna në Agjenci është i kufizuar. Shumica e këtyre ndodhen në Maqedoninë e Veriut.

Cilësia e të dhënave kërkon mirëmbajtje të rregullt të pajisjeve të rrjetit shtetëror, e cila është e shtrenjtë. Fondet më të mëdha janë të nevojshme për matjen automatike të niveleve të PM, dhe procedurat e ngadalta të prokurimit kanë shkaktuar vonesa edhe 30 ditore^[5][6].

Shumica e vendeve të rajonit nuk kanë një regjistër të saktë të burimeve dhe niveleve të emetimeve të ndotësve^[7].

Vullneti politik

Marrja e vendimeve për masat për të përmirësuar cilësinë e ajrit kërkon monitorim të hollësishëm të situatës, së bashku me raportet zyrtare që përmbajnë të dhëna totale. Nëse nuk ka një matje të vazhdueshme, institucionet e kujdesit shëndetësor nuk janë në gjendje të monitorojnë dhe studiojnë efektet e ndotjes së ajrit.

Pjesa më e madhe e përgjegjësisë për monitorimin e ndotjes dhe sistemet e informimit publik u takojnë qeverive të shteteve të rajonit. Për të kapërcyer këto sfida, duhet të ketë investime të mëdha, por shumë nga problemet mund të zgjidhen thjesht duke shfaqur vullnet politik - autoritetet qendrore kanë fuqinë dhe kapacitetet për të përmirësuar bashkëpunimin dhe koordinimin me nivelet më të ulëta administrative dhe gjithashtu për të mundësuar shkëmbimin e informacionit. Ata janë gjithashtu përgjegjës për përmirësimin e procesit të mirëmbajtjes së stacioneve të monitorimit dhe përfshirjen e sa më shumë prej tyre në sistemin europian.

Pavarësisht nëse bëhet fjalë për ndotjen që është më e lartë në disa zona apo ne që thjesht jemi bërë më të vetëdijshëm për këtë, për shkak se më shumë të dhëna janë në dispozicion tani, kjo nënkupton një faktor tjetër të rëndësishëm kur bëhet fjalë për vullnetin politik. Pra, presioni nga publiku. Është e qartë se qytetarët dhe organizatat për mbrojtjen e mjedisit duhet të kërkojnë përmbushjen e së drejtës për informim në lidhje me ajrin që thithim.

Fuqia e bashkimit

Presioni i ushtruar mbi institucionet tashmë është amplifikuar nga popullariteti i faqeve të internetit për monitorimin e ndotjes së ajrit dhe aplikacioneve celulare që ofrojnë të dhëna të përgjithshme dhe qasje të thjeshtë në informimin për qytetet dhe shtetet nga i gjithë rajoni. Zhvillimi i tyre i vazhdueshëm, së bashku me aksesin e mundshëm në të dhënat historike dhe analizën e tij krahasuese, do të mobilizojnë më tej popullatën dhe do të rrisin ndërgjegjësimin në lidhje me këtë çështje të nxehtë.

Kohët e fundit, qytetarët kanë bërë krahasimin e të dhënave nga aplikacionet me ato të mbledhura nga pajisjet e tyre matëse të ndotjes së ajrit që kanë nëpër shtëpia. Këto nuk janë aq preçize sa stacionet zyrtare - megjithatë, të lidhura me të dhënat meteorologjike, ato mund të jenë një aset i dobishëm për parashikimin e ndotjes. Transferimi i informacionit nga pajisjet personale në aplikacione është gjithashtu i dobishëm për njerëzit në zona që ende nuk kanë njësi zyrtare të monitorimit.

Një nga detyrat kryesore është krijimi i një katalogu / inventari të burimeve, llojeve dhe sasive të ndotësve, në mënyrë që të regjistrohet edhe ndikimi nga veprimtaritë individuale njerëzore në shkaktimin e ndotjes së ajrit. Pushteti lokal luan një rol jetësor në këtë çështje. Pra, ky informacion do të jetë i plotë vetëm nëse përfshin pajisjet shtëpiake për ngrohje dhe llojin e lëndës djegëse që ato përdorin. Përsa i përket bashkive dhe qyteteve, ato gjithashtu mund të kontribuojnë duke vendosur ekrane dixhitale ku shfaqet informacioni mbi ndotjen e ajrit në vendet publike.

Duke nënshkruar Deklaratën e Sofjes në Nëntor 2020, Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Mali i Zi, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Serbia kanë rënë dakord të miratojnë Axhendën e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor, e cila përcakton detyrimet e shteteve BB6 në përmirësimin e përpjekjeve të monitorimit dhe raportimit, dhe hap një rrugë drejt fondeve të BE-së.

Së fundmi, të qënit i mirëinformuar për këtë çështje është e mundur vetëm me përfshirjen e mediave - televizionit publik dhe atyre private, mediave lokale si dhe ato me mbulim kombëtar dhe rajonal. Kur bëhet fjalë për portalet dhe stacionet televizive, nuk duhet të jetë aq e vështirë përfshirja e një figurë të animuar, ndryshimi i ngjyrës së të cilës tregon cilësinë aktuale të ajrit që ne po thithim.

^[1] European Commission: “JRC Science for Policy Report: Status of air pollutants and greenhouse gases in the Western Balkans”, 2020
https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC118679/air_qualityghg_western_balkans_online.pdf
^[2] The World Bank: “Western Balkans Regional AQM – Northern Macedonia”, 2019 http://documents1.worldbank.org/curated/en/116521576516981237/pdf/Air-Quality-Management-in-North-Macedonia.pdf
^[3] The World Bank: “Western Balkans Reqional AQM – Bosnia and Herzegovina”, 2019 http://documents1.worldbank.org/curated/en/117281576515111584/pdf/Air-Quality-Management-in-Bosnia-and-Herzegovina.pdf
^[4] The World Bank: “Western Balkans Regional AQM – Kosovo”, 2019 https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/33041/Air-Pollution-Management-in-Kosovo.pdf?sequence=1&isAllowed=y#page=64&zoom=100,92,813
^[5] Institut za javno zdravlje Srbije “Milan Jovanović Batut” (Institute of Public Health of Serbia): “Zagađenost urbanog vazduha na teritoriji Republike Srbije merena u mreži institucija javnog zdravlja u 2019. godini”, 2020 http://www.batut.org.rs/download/izvestaji/higijena/GodisnjiIzvestajVazduh%202019.pdf
^[6] Godišnji izvještaj o kvalitetu zraka u Federaciji Bosne i Hercegovine za 2019. godinu (2020) (Annual Report on Air Quality in the Federation of Bosnia and Herzegovina in 2019)
^[7] European Commission: “JRC Science for Policy Report: Status of air pollutants and greenhouse gases in the Western Balkans”, 2020
https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC118679/air_qualityghg_western_balkans_online.pdf

Fakte mbi PK
FAQ PK
RMjedsiorA
RMjedsior Kaliforni
RMjedisorRoyal
RMjedsiorSHBA
RMjedsior Woswagen

On 10th of February 2021, EDEN Center conducted a consultative meeting - "Environmental CSOs for Albania's integration into the EU, Chapter 27. Integration of green principles in policy-making", held in a combined form, organised parallel physically and virtually via the Zoom platform.
Key stakeholders involved in environmental protection in the country became part of the meeting, such as experts, members and directors of environmental organisations, representatives from public administration, students from environmental field-studies, environmental activists – that came from 6 cities (Tirana, Berat, Librazhd, Tropojë, Kukës).

Moderated by the Executive Director of EDEN Center, Mrs Ermelinda Mahmutaj, the meeting started with the presentation and discussion of the environmental organisations group GREEN+27, on the country’s progress in the frame of Chapter 27 of EU negotiations for the integration of the country. The sub-chapters reviewed are Water Management (REC Albania); Waste Management (URI); Nature Conservation (INCA) and Horizontal Legislation (EDEN Center). An interactive Q&A session followed the presentation of the national report, where representatives of environmental CSOs suggested and gave their comments regarding the scope of the report.

Following, the second part of the meeting continued with the presentation of Mrs Sonja Vukovic (from Slap Association, Croatia) on the purpose of the regional study and its findings on opportunities for developing the Green Economy in the region. Mrs Vukovic stressed the importance of the role of the Green Economy as an instrument in integrating the implementation of the European Green Deal in the region. At the end of the presentation, representatives of CSOs shared their contribution in promoting Green Economy in the country through their project activities and local initiatives. Besides, attendees briefly gave comments on the situation of supporting mechanism (incentives, policies, etc) to the green economy.

Despite the difficult condition due to Covid-19, we thank the speakers and attendees of this meeting that did not hesitate to share their insights and opinions, even though that the meeting was conducted combined virtually and physically.

The meeting “Environmental CSOs for Albania's integration into the EU, Chapter 27. Integration of green principles in policy-making" was conducted in the frame of the “ Green Economy for an Advanced Region (GEAR)” project and the Swedish-Albanian program on Support to Albanian Negotiations for Environmental Chapter 27 (SANE27).